[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.O ozdoby iprzyjemności niech się troszczy rzemiosło. IX.TerazniejszośćPowyższe dane o pojęciu i teorii sztuki stosują się do niedawnej przeszłości, nie wystarczają natomiast dookreślenia terazniejszości.W tym czasie zaszły zmiany tak duże, że objęły nawet samo pojęcie, definicjęsztuki.A.Aby zrozumieć terazniejszość sztuki, dobrze jest sięgnąć do sztuki XIX wieku.Miała cechy diametralnieróżne od dzisiejszej:przede wszystkim programową układność, czyli poddanie się smakowi ogółu i związaną z tymkonwencjonalność, podczas gdy sztuka terazniejsza jest programowo opozycyjna.Wszystko je dzieli:sztuka konwencjonalna usiłowała wytwarzać rzeczy piękne raczej niż nowe; terazniejsza - odwrotnie.Atakże: tamta chciała odbiorców cieszyć raczej niż nimi wstrząsać; i pod tym względem postawaterazniejszej jest odwrotna.Sztuka nowa wyrosła z dawnej na drodze sprzeciwu.Nazywając zastępbuntowniczych artystów awangardą i przedstawiając rzecz z uproszczeniem, można powiedzieć, żeprzemiana dokonała się w trzech etapach: etap awangardy wyklętej - wojującej - zwycięskiej.Etap pierwszy przypada jeszcze na wiek XIX, na czas, gdy pano-wała sztuka konwencjonalna; znalezli się jednak wówczas pojedynczy pisarze i artyści niezależni, nieUczący się z opinią, prowokujący ją, dziś sławni, wówczas wyklęci (maudits).Wśród pisarzy byli tacy,jak Poe (urodzony już w 1804), Baudelaire, Lau-treamont, Rimbaud.W ostatniej tercji stuleciaopozycjoniści nie tylko stali się liczniejsi, ale także zrzeszeni; w tym czasie uformowały się szkołysymbolistów i impresjonistów.Jednakże awangarda nie miała jeszcze szerszego uznania i wpływu.W XXwieku natomiast stała się zjawiskiem coraz mniej zwalczanym, coraz bardziej podziwianym, wręczpokazowym.Wtedy powstały wielkie awangardowe ugrupowania, jak surrealizm i futuryzm, specjalniewśród plastyków kubizm, abstrakcjonizm, ekspresjonizm, jeszcze inne w literaturze i muzyce.Taawangarda doprowadziła szybko do tego, że w sztuce wolność stała się nie tylko dopuszczalna, ale wręczwymagana; skończyło się skrępowanie artystów.Po pierwszej, a szczególnie po drugiej wojnie światowej, awangarda była już zwycięska.Artyściawangardowi łamiący konwencje stali się poszukiwani, szczególnie cenieni, sławni, wysoko płatni.Artyści konserwatywni zostali zepchnięci na pozycje obronne, ratowali się naśladowaniem awangardy.Odtąd liczy się tylko ona.Jeśli modernizmem nazywać walczącą awangardę, to można powiedzieć, że odwojen zaczął się okres postmodernizmu.Awangardy właściwie już nie ma, gdyż jest tylko awangarda.B.Awangarda zwyciężyła dzięki talentowi artystów, ale także dzięki swej inności, której zawdzięczała swąatrakcyjność.Inność stała się też jej programem: niech będzie inaczej niż było.Inność wyniosłaawangardę na szczyt i ona tylko może ją na szczycie utrzymać.Była inna od sztuki konwencjonalnej, terazmusi być inna od samej siebie, musi nieustannie być nowa.W zwycięskiej awangardzie zmiany form sąstałe, prawie coroczne; zmiany form, programów, koncepcji, haseł, teorii, nazw, pojęć szybsze są niż byłykiedykolwiek w przeszłości, choć nie ma pomysłów w tej skali, co kubizm czy surrealizm.Francuskiteoretyk A.Moles ( Science de Fart , m, s.23) napisał: Sztuka z buntu stała się profesją (Uart de reyolteest devenu profession).Może jeszcze słuszniej byłoby powiedzieć, że w sztuce bunt stal się profesją (enart la reyolte est devenue profession).A francuski malarz Dubuffetpowiada (Prospectus, l, 25): Sztuka w istocie swej jest nowością.Także poglądy na sztukę powinny byćnowością.Jedynym ustrojem korzystnym dla sztuki jest rewolucja w permanencji .Cechą awangardy jest nie tylko nowość, ale także skrajność.Liczba zaś rozwiązań skrajnych jestograniczona.Połączenie natomiast tych dwóch skłonności - ku nowości i ku skrajności - dało przemianompostać przerzucania się z krańca na kraniec, polaryzacji, odchodzenia i wracania na krańcowe pozycje.Przyczyny tego były jeszcze głębsze: dzisiejszy artysta ma rozbieżne intencje - chce być sobą, a zarazemwytwarzać środki masowego przekazu, należy do ery technicznej, a zarazem chciałby łowić tajemnicę w nieznanym świecie.Jakie są więc cechy zwycięskiej awangardy? Działa konstrukcją, czy ekspresją? Jedno i drugie.Raz po razjest skrajnie konstrukcyjna i skrajnie ekspresyjna.A także: Czy jest sztuką reguł, czy temperamentu?Jedno i drugie, w jednym odłamie aspiruje do reguł, w drugim poddaje się temperamentom.Chce byćtechniką, czy metafizyką? Jedno i drugie, zależnie od rocznika i środowiska.Na przemian jest traktowanajako zawód, to znów wypływa hasło, że każdy jest artystą i że sztuka jest na ulicy . Sztukę naszego czasu niejednokrotnie usiłowano określić.Znane są m.i.określenia H.Sedlmayra (Yeriustder Mitte, 1961, zwłaszcza s.114): cechuje ją upodobanie do niższych funkcji życia (Zug nach unten), doform prymitywnych, form nieorganicznych, form absurdalnych, desakralizacja, autonomia człowieka, nadktórym nie ma sił wyższych.Określenia trafne, ale połowiczne.Stosują się do połowy dzisiejszej sztuki,ale druga jej połowa ma aspiracje biegunowo odmienne: metafizyczne, sakralne; Jeśli metafizyki nieprzejmuje od filozofów, to dlatego, że sama chce ją wyrazić obrazami, rzezbami, dzwiękami
[ Pobierz całość w formacie PDF ]