Kosiński Polski teatr przemiany

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.125Tamże, s.235.435Samo powiedzenie tego, samo zasugerowanie takiej interpretacji wzbudzawe mnie opór, napięcie, poczucie naruszania jakiegoś tabu, a z drugiej stronynarażania się na śmieszność.Nie widziałem Księcia Niezłomnego na żywo,znam go tylko z rejestracji filmowych i opisów, wśród których nie napotkałemżadnego zawierającego sugestię podobną do powyższej.Więc być może cośzmyśliłem, coś wmawiam Grotowskiemu i Cieślakowi.Ale z drugiej stronyjest w takim przypuszczeniu niezależna od interpretacji przedstawienia logi-ka, która wydaje mi się nieodparta.Skoro Jerzy Grotowski wyruszył w drogęprzez teatr, by znalezć sposób na doświadczenie bez pośrednictwa religiii rytuału tego, co nadaje im wagę i żywotność, i skoro za punkt kulminacyj-ny tej drogi, najważniejsze dokonanie i zdobycz uważa się (on sam uważał)akt całkowity dopełniony w Księciu Niezłomnym przez Ryszarda Cieślaka,to byłoby jakimś żałosnym absurdem sprowadzanie owego aktu do mistrzo-stwa gry, techniki ciała, czy szczególnych predyspozycji artystycznych.By aktrzeczywiście miał wartość, by mógł stać się (a przecież stał się) punktem opar-cia dla całej dalszej działalności Grotowskiego, musiał być doświadczeniemzbawczym, czyli doświadczeniem pozwalającym na empiryczne, rzeczywistedoznanie istnienia czegoś, co przekracza życie i śmierć jednostki.Takie rozpoznanie potwierdzają liczne wypowiedzi i komentarze Gro-towskiego na ten temat, ale zanim do nich przejdę chciałbym podkreślić,że potwierdza je też logika dramaturgii Księcia Niezłomnego.Kompozycjapierwszej części rytuał ofiarniczy i jego przekroczenie przez Don Fernan-da stanowią niemal modelową dramatyzację mechanizmu kozła ofiarne-go i jego zbawczej negacji przez Mękę Chrystusa.Oczywiście Grotowski,pracując nad Księciem, nie mógł znać teorii Ren� Girarda, którego naj-ważniejsze książki ukazały się kilka lat pózniej126, ale zbieżności są wprostuderzające.Książę Niezłomny w swych scenach początkowych ukazujekolektywną przemoc skierowaną przeciwko Obcemu.Na planie montażudokonanego przez Grotowskiego stanowi ona rodzaj przeniesienia i roz-ładowania napięć powstałych w środowisku Dworu na skutek pożądaniamimetycznego skierowanego ku Feniksanie.To jej piękno i osoba stanowiącentrum Dworu i przedmiot zabiegów jego pozostałych członków: Muleja,Tarudanta i Króla, o czym mówią zarówno ich działania, jak i fragmentyDnia pierwszego zachowane i zmontowane przez Grotowskiego.Wobecniemożności innego rozwiązania, grożące wybuchem niekontrolowanej126La violence et le sacr� w 1972 (polskie wydanie: Sacrum i przemoc, przełożyli Mariai Jacek Plecińscy, Wydawnictwo Brama, Poznań b.d.w.), Le bouc �missaire w 1982 (polskiewydanie: Kozioł ofiarny, przełożyła Mirosława Goszczyńska, Wydawnictwo Aódzkie, Aódz1987).436przemocy pożądanie skierowane na wspólny przedmiot będący częściągrupy jest przenoszone poza jej obręb, na Obcego, który staje się kozłemofiarnym.Ceremonia kastracyjna to rytuał ofiarniczy, zgodnie z tezamiGirarda kierujący przemoc na ofiarę względnie obojętną, która może byćpoświęcona, aby w ten sposób uchronić swoich własnych członków 127.W Księciu Niezłomnym jest to rytuał nieskuteczny, ponieważ jego efektemjest likwidacja różnicy, upodobnienie Obcego, przekształcenie go w członkaDworu.Jeśli pamiętać, że według Girarda tym, co uruchamia mechanizmprzemocy ofiarniczej nie jest różnica, ale jej przerażający brak128, to staniesię jasne, dlaczego ceremonia musi być nieustannie powtarzana i dlaczegotaką radość (menuet!) wywołuje znalezienie ofiary, która nie poddaje sięupodobnieniu.W Don Fernandzie Dwór znajduje kozła ofiarnego, któryróżni się całkowicie, a więc może stanowić fundament istnienia Dworujako wspólnoty jednoczonej przez odmienność.Męka zadawana Księciuprzez Dwór daje jego członkom ekstatyczną niemal radość nie dlatego,że pozwala realizować ich instynkty sadystyczne, ale ponieważ ocala róż-nicę podstawę kultury.Działa tu mechanizm sakralizacji ofiary, będącykolejnym punktem węzłowym teorii Girarda, a nazywany przezeń drugimprzekształceniem prześladowczym 129.Ponieważ po zamordowaniu kozłaofiarnego przemoc grożąca wspólnocie ustaje, a kryzys ofiarniczy jest cza-sowo zażegnywany, uznaje się ofiarę za sprawcę tego ocalenia i nadaje sięjej znamiona sakralne.Innymi słowy: zabijając ofiarę, zdobywa się boga.Taki właśnie proces ukazuje Książę Niezłomny Dwór zadając Fernandowimękę i śmierć, jednocześnie sakralizuje, a nawet deifikuje go.Mechanizm ten, podobnie jak teoria Girarda, byłby przerażającą (więcchętnie odrzucaną) demaskacją każdego mitu i rytuału, gdyby nie jeszczejeden element obecny w obu zestawianych tu ze sobą tekstach.Chodzio samoofiarowanie, o niezależną od mechanizmu kozła ofiarnego decyzjęmiłosnego wydania się na mękę, która pozwala zdemaskować ów mecha-nizm i stojące za nim rzeczy ukryte, od założenia świata.Girard widzi najwyższą mądrość słów ewangelicznego opisu Męki w tym, że choćmówi on o mordzie założycielskim , a więc tym samym wydarzeniu, któreopisują wszystkie mity, to mówi o nim nie w ten sam sposób :Można mianowicie mówić tak, jak mówią mordercy, albo można mówić tak,jak mówi o nim nie jakakolwiek ofiara, lecz ofiara niepodobna do żadnej innej127Ren� Girard: Sacrum i przemoc& , s.7.128Zob.tamże, rozdział Kryzys ofiarniczy, s.53 92; także: tegoż: Kozioł ofiarny& ,s.36 37.129Ren� Girard: Kozioł ofiarny& , s.77.437 Chrystus z Ewangelii.Można tutaj użyć określenia ofiara nieporównywalna ,nie popadając w żaden pobożny sentymentalizm ani jakąkolwiek podejrzaną czu-łostkowość.Ofiara ta jest nieporównywalna w tym sensie, że ani przez momentnie poddaje się prześladowczej perspektywie ani w sensie pozytywnym, szczerzeaprobując punkt widzenia oprawców, ani w sensie negatywnym, przybierając wo-bec nich postawę mściciela, postawę, która jest tylko i wyłącznie odbiciem pierw-szego prześladowczego przedstawienia, jego mimetycznym powtórzeniem130.Taką właśnie ofiarą nieporównywalną jest Don Fernand Książę Nie-złomny, a jego samopoświęcenie to powtórzenie zbawczego czynu Chry-stusa, stanowiącego najdonioślejszy (choć oczywiście przez samych chrześ-cijan wielokrotnie negowany i zapominany) akt pozwalający na ocalenieludzkości od niekończącej się przemocy.A zatem już na poziomie samejkonstrukcji dramaturgicznej Książę Niezłomny jawi się jako analogicznydo Męki Pańskiej w jej aspekcie zbawczym, ocalającym.A nie jest to wcale poziom najgłębszy&AktAkt całkowity, będąc najważniejszym obok Akcji osiągnięciem Grotow-skiego, pozostaje też jednym z najobficiej komentowanych elementów jegopracy.I jednym z najbardziej tajemniczych.Problem polega na tym, że to,co w akcie najważniejsze doświadczenie mające moc zbawczą jest nie-wyrażalne słowami.To właśnie do niego najdosłowniej odnosi się formułao poznaniu będącym sprawą czynienia [ Pobierz całość w formacie PDF ]

�

Podobne