[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.A.Hillgruber, cz.1-2, Frank-furt/Main, 1967-1970.18 I.Kamenec, Przymusowe wysiedlanie ludności z terytorium Slowacji w czasie drugiejwojny światowej, Zamość 1972, s.10-12.142nazistów19.Bogacenie się na „aryzacji" mienia Ŝydowskiego, stało się procederem znanym wśród Słowaków.Elita władzy w lisowskiej Słowacji była choćby za pomocą dziesiątkówrelacji i protestów informowana o rzeczywistym losie śydów słowackich, mówiło o nichradio czechosłowackie zza granicy.Jak pisze Kamenec: Relacjom o mordowaniu śydów wfaszystowskich obozach koncentracyjnych wiosną 1943 r.nie wierzył juŜ chyba tylko ten, kto wierzyć nie chciał ze względu na swój udział w popełnionej zbrodni2®.W ksiąŜce, którą oddajemy do rąk polskiego czytelnika, Kamenec nie powtarza swoichszczegółowych opisów z innych publikacji.Ale jego konkluzje są jednoznaczne: Pełniącywiele funkcji Tiso stał na czele państwa, które od chwili swego powstania prowadziłowewnętrzną wojnę Z 89 tyś.własnych obywateli - śydów.(.) Józefa Tisy jako polityka, alerównieŜ jako duchownego i po prostu człowieka, niepodobna nie łączyć w Ŝaden sposób z przebiegiem holocaustu w Słowacji.Jego prawna, polityczna, zwłaszcza zaś moralnaodpowiedzialność jest tutaj oczywista (.) Zapomina się często, Ŝe tragedia śydów wSłowacji (jak i w innych krajach europejskich) podczas drugiej wojny światowej niezaczynała się, ani w chwili ładowania do bydlęcych wagonów, ani przed bramami obozówkoncentracyjnych czy przed drzwiami komór gazowych.Tam „ tylko " osiągała punktkulminacyjny, najdrastyczniejszą postać.Początki jej trzeba widzieć w organizowanej przez państwo nienawistnej propagandzie antysemickiej oraz w pierwszych, na pozór całkiemniewinnie wyglądających ograniczeniach praw obywateli wyznania mojŜeszowego.Znanybadacz historii lisowskiej Słowacji, Yeshayahu Jelinek, podkreśla jawną i zastarzałąnienawiść Tisy do śydów, zaznaczając jednak, iŜ miała ona podłoŜe religijne, a nie rasowe21.Szczegółowe informacje o deportacji śydów, z danymi liczbowymi, docierały róŜnymikanałami do Stolicy Apostolskiej.Katolicki dziennikarz19 Ibidem.20 Tyle Kamenec w swojej biografii Tiso.Ale nie zapominajmy, iŜ w światowej literaturzejest wiele prób wybielających Tisę, np.Milana S.Duricy (Por.Dr.Joseph Tiso and the Jewish Problem in Slovakia, Padova 1964).Prace tego typu stanowią swoisty zamknięty krąg.Opierają się na dobranych cytatach z prasy ludackiej, wspomnień ministrów Tisy i publikacji emigrantów politycznych po 1945 roku.21 Y.Jelinek, Dr Joseph Tiso and His Biographers, East Central Europę 6/1, 1979, s.76-84.143niemiecki Hansjakob Stehle w swojej Tajnej dyplomacji Watykanu pisze: pod hasłamiantykomunizmu [Tiso - /.W.B.] wspierał usilnie politykę eksterminacyjną Hitlera wstosunku do śydów.W tej kwestii nie pozwalał ingerować nawet Watykanowi, którynuncjuszowi w Bratysławie nakazał składać protesty, lecz bez uŜycia kościelnych środkówdyscyplinujących w stosunku do Tiso22.Kamenec przytacza potępiające wypowiedziprzedstawicieli Stolicy Apostolskiej oraz dyplomatów włoskich akredytowanych wBratysławie.Dodajmy, Ŝe było ich wiele.Niektóre dokumenty ujawniono juŜ po ukazaniu się publikacji Yatikdn a Slovenskd republika.(1992).Dokumenty te (na przykład cytowaneprzez Kameneca uwagi Domenico Tardiniego) były niedwuznacznie adresowane do PiusaXII.O ile dostojnicy Stolicy Apostolskiej starali się niemal do końca istnienia Republiki Słowackiej powstrzymywać akcje antyŜydowskie państwa Tisjs o tyle sam papieŜ był bardziej powściągliwy.Nie skąpił Tisie od roku 1939 gratulacyjnych telegramów okolicznościowych.Nie cofnął mu do końca świeceń kapłańskich.Antykomunizm Tiso usprawiedliwiał zapewne' jego politykę w oczach Piusa XII, którykrucjatę przeciwko bolszewizmowi uwaŜał za cel nadrzędny.Poufne raporty dla rządu Vichypokazują, jak dalece Pius XII Ŝył obawą przed wzrostem wpływów komunistycznych podczasdrugiej wojny światowej.To dyktowało mu przemilczanie niemieckiej agresji na Polskę,prowadziło do złamania przez Stolicę Apostolska konkordatu z Polską oraz tolerowanieantypolskich wypowiedzi Tisy czy biskupa Yojtaśska.Jednocześnie Pius XII radzieckąagresję na Finlandię z 30 listopada 1939 roku określił jako zimną, wykalkulowaną zbrodnię, która nie ma sobie równej23.Kamenec skąpo, ale jednoznacznie przypomina o stosunkach słowac-ko-polskich.Tisopublicznie podawał jako swoje największe sukcesy walkę z bolszewikami i z Polakami.Niebył polakoŜercą ani polonofilem.Polska, która korzystała na Słowacji z wielu sympatii przed 1938 roku, podcięła wszelkie moŜliwości zbliŜenia haniebnym uczestnictwem w podzialeCzechosłowacji u boku Trzeciej Rzeszy, wkroczeniem na Zaolzie i zagarnięciem około 220km2 z części słowackiej terytorium południowego sąsiada.Terytorium to, jak wiadomo,Słowacja odzyskała z duŜą na-22 H.Stehle, Tajna dyplomacja Watykanu, Warszawa 1993, s.223.23 Por.M.Kitchen, Nazistowskie Niemcy w czasie wojny, Warszawa 1997, s.260.144wiązką, stając się trzecim, obok Niemiec i ZSRR, agresorem we wrześniu 1939 roku [ Pobierz całość w formacie PDF ]