[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Mianowicie połączenie matematyczne zakłada koniecznie (wpojęciu wielkości) jednorodność tego, co podlega połączeniu,natomiast połączenie dynamiczne nie wymaga tego wcale.Jeżeli idzieo wielkość czegoś rozciągłego, to wszystkie części muszą być jedno-rodne z sobą i z całością; natomiast w powiązaniu przyczyny i skutkumożemy wprawdzie także napotkać jednorodność, lecz nie jest onakonieczna.Albowiem przynajmniej pojęcie przyczynowości (zapośrednictwem której coś jest urzeczywistnione przez coś od siebiezupełnie różnego) takiej jednorodności nie wymaga.Gdybyśmy przedmioty świata zmysłowego brali za rzeczysame w sobie, a wyżej przytoczone prawa przyrody za prawa rzeczysamych w sobie, to sprzeczność byłaby nieunikniona.Tak samo,gdybyśmy podmiot wolności przedstawiali sobie na równi z innymiprzedmiotami jako samo tylko zjawisko, to również nie moglibyśmyuniknąć sprzeczności; albowiem twierdzilibyśmy i zaprzeczalirównocześnie to samo i w tym samym znaczeniu o tym samymprzedmiocie.Jeżeli jednak konieczność przyrody odnosi się jedyniedo zjawisk, wolność zaś jedynie do rzeczy samych w sobie, to niepowstaje żadna sprzeczność, jeżeli przyjmiemy lub dopuścimy obarodzaje przyczynowości  choćby było rzeczą bardzo trudną, lubnawet niemożliwą, uczynić zrozumiałą przyczynowość tego drugiegorodzaju.W obrębie zjawisk każdy skutek jest zdarzeniem, czyli czymś,co zachodzi w czasie; stosownie do powszechnego prawa przyrodymusi go wyprzedzać pewne określenie przyczynowości przyczyny(pewien jej stan), po czym następuje skutek wedle stałego prawa.Aleto, co przyczynie nadaje przyczynowość, musi również być czymś, cosię zdarza, czyli co się dzieje.Przyczyna musiała zacząć działać, wprzeciwnym bowiem razie pomiędzy nią a skutkiem nie można bybyło pomyśleć [344] następstwa czasowego.Skutek istniałby zawsze,i tak samo przyczynowość przyczyny.A więc wśród zjawiskokreślenie przyczyny do działania również musiało powstać, przeto narówni ze swym skutkiem musi być wydarzeniem, które znów posiadaćmusi swą przyczynę itd., zatem konieczność przyrody musi być tymwarunkiem, na mocy którego są określane przyczyny działające.Natomiast jeżeli wolność ma posiadać własność pewnych przyczynzjawisk, to musi być ona ze względu na te zjawiska jako wydarzeniawładzą zapoczątkowywania ich z siebie, samej (sponte), tj.bez tego,99by przyczynowość przyczyny mogła się zacząć sama i żeby przeto niewymagała żadnej innej podstawy nadającej jej początek.Wtedyjednak ta przyczyna powinna co do swej przyczynowości nie podlegaćczasowym określeniom swego stanu, tj.powinna nie być wcale zja-wiskiem, tj.musielibyśmy ją uznać za rzecz samą w sobie, a tylko jejskutki za zjawiska57.Jeżeli można pomyśleć sobie bez sprzecznościtaki wpływ istności rozumnej (Verstandeswesen) na zjawiska, to zwszelkim powiązaniem przyczyny i skutku w świecie zmysłowymbędzie wprawdzie związana konieczność przyrody, tej jednakżeprzyczynie, która sama nie jest zjawiskiem (choć stanowi jegopodstawę), będzie przyznana wolność, a więc będzie można bezsprzeczności przyrodę i wolność przypisać tej samej rzeczy, lecz podrozmaitymi względami, raz jako zjawisku, drugi raz jako rzeczy samejw sobie.Posiadamy w sobie władzę nie tylko związaną z jej podstawamisubiektywnie ją określającymi, a będącymi [345] naturalnymiprzyczynami jej działań, i o tyle też będącą władzą istoty, która samanależy do zjawisk; lecz władzę tę również odnosimy do podstawobiektywnych, które są tylko ideami, o ile podstawy te mogą tęwładzę określić.Związek ten wyraża się przez powinność.Władza ta57[przyp.Kanta]: Idea wolności zachodzi jedynie w stosunku czegośumysłowego (des Intellektuellen), jako przyczyny, do zjawiska jakoskutku.Toteż materii nie możemy przypisać wolności ze względu najej nieustanne działanie, dzięki któremu wypełnia ona swą przestrzeń,choć działanie to odbywa się wedle zasady wewnętrznej.I niemożemy też pojęcia wolności uznać za odpowiednie dla czystychprzedmiotów intelektu, np.dla Boga, o ile działanie jego jestimmanentne.Albowiem jego działanie, choć niezależne odzewnętrznych przyczyn określających, jest jednakże określone w jegowiecznym rozumie, a wiec w naturze boskiej.Wtedy tylko, gdy przezpewne działanie coś się ma rozpocząć, a więc skutek pojawić się ma wszeregu czasowym, a więc w świecie zmysłowym (np.początekświata), tylko wtedy nasuwa się pytanie, czy przyczynowośćprzyczyny sama również musi się rozpocząć, czy też przyczyna możewszcząć skutek bez zaczęcia się tej jej przyczynowości.W pierwszymprzypadku pojęcie przyczynowości jest pojęciem koniecznościprzyrody, w drugim jest pojęciem wolności.Stąd czytelnik zrozumie,że wobec tego, iż wolność tknąłem za władzę rozpoczynania zdarzeńspontanicznie (von selbst), określiłem ściśle to właśnie pojęcie, którestanowi zagadnienie metafizyki.100zwie się rozumem, i o ile pewną istotę (człowieka) rozpatrujemyjedynie ze względu na ten obiektywnie dający się określić rozum, tonie możemy jej uważać za przedmiot zmysłowy, lecz wspomnianawłaściwość jest właściwością rzeczy samej w sobie.Tego, żewłaściwość ta jest możliwa, nie możemy wcale zrozumieć,mianowicie tego, w jaki sposób powinność, a więc coś, co się jeszczenigdy nie stało, określa czynność tej istoty i może być przyczynądziałań, których skutek jest zjawiskiem w świecie zmysłowym [ Pobierz całość w formacie PDF ]