Leonard J. Pełka Polska demonologia ludowa

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Reja (XVI w.) występuje następująca charakterystyka diabłazwanego Warchołem:Aeb jako u niedzwiedzia,a baranie rogi.Zęby jako u wieprza,a u szkapy nogi.Ręce jako u żaby, skrzydłaz jakiejś błony.Jako u nietoperza czarnymprzesadzony.Goły po pas, a na dół byniedzwiedz kosmaty, Kiedy go psi oskubią, widząpo nim płaty.183Miecz goły dzierży w ręce,a w drugiej buławę, A z swojemi panięty ma jakąśrozprawę.Powstaje jednak pytanie, czy ten niezmiernie zróżnicowany wizerunek diabła utrwalony wpiśmiennictwie konfesyjnym i literaturze pięknej, jak również w ówczesnej plastyce sakralnejznajdował swoje odzwierciedlenie w wierzeniach i kulturze obyczajowej? Poszukując odpowiedzina to pytanie, trzeba stwierdzić, iż zachodnioeuropejskie wyobrażenie diabła chrześcijańskiego przyzetknięciu z naszą kulturą ludową ulegało pewnym procesom polonizacji.Oznacza to, iż w wynikutego zderzenia doszło do ukształtowania swoiście polskiego (podobnie zresztą jak miało to miejscew przypadku innych narodów europejskich i nie tylko europejskich) wyobrażenia diabła.O tympolskim diable tak pisał anonimowy autor wiersza: Nędza z Biedą z Polski idą" (XVI w.):Piękny-c diabeł niemiecki i foremny, sztuczny.Jedno nazbyt poważny, a do tego buczny.Włoski zaś foremniejszy, jedno za pieszczony.Do tego barzo słaby na dalekie strony.Polski dobry i sprawny, a do tego śmiałyI na kłopot cierpliwy, i na nędze trwały.Ruski zaś gamratliwy.ba, i wnet ukradnie.Jednak nic nic sfolguje, gdy kogo popadnie.Wprawdzie utwór ten podejmuje pod postacią diabła wątek krytyki wad charakterystycznych dlaposzczególnych nacji europejskich, to jednak świadczy także o narastających już tendencjachkształtowania diabła polskiego.Jego najpełniejszy obraz dostarczają akta procesów sądowych, jakiewytaczano kobietom z gminu oskarżonym o czary i kontakty z siłami nieczystymi w epocekontrreformacji.Z materiałów tych można wnioskować, iż w wierzeniach ludowych owego okresufunkcjonowała trojaka wizja diabła:1.ludowy (chłopski) najpośledniejszego gatunku, który umieszczony był na samym dnie hierarchiipiekielnej.Zlecano mu najgorsze prace, był najczęściej głupkowaty i łatwo dający się oszukać;2.szlachecki (pański) występujący w bogatym i strojnym odzieniu.Bardzo często wyobrażano gosobie w kontuszu szlacheckim i kołpaku, z karabelą u pasa.Ta grupa diabłów tworzyłazwierzchność piekielną;3.cudzoziemski (głównie niemiecki).Przedstawiano go sobie początkowo pod postaciąśmiesznego fircyka w cudzoziemskim stroju.Upowszechnił się on zwłaszcza w czasachrozbiorowych.Ubrany był w czerwony lub czarny frak, bądz po miejsku", zawsze w czarnymkapeluszu i niekiedy z harcapem w ręku.184Tak więc w wierzeniach ludowych diabeł stanowił odzwierciedlenie układu stosunków klasowychkraju i symbolizował trzy zasadnicze stany: chłopstwo, szlachtę i mieszczaństwo (zwłaszczaniemieckie).Dlatego też przypisywano mu głównie postać antropomorficzną, chociaż niekiedymógł on przybierać i postacie zoomorficzne (np.czarnego kota, psa, konia, sowy).Jednakże już około połowy XVIII w.występuje zjawisko łączenia postaci diabła chłopskiego zniektórymi wyobrażeniami dawnej demonologii ludowej i tak powstają diabły wodne, przybrzeżne,polne, leśne, górskie czy domowe (o czym wzmiankowano w poprzednich rozdziałach).Następujepełne wtopienie się tej postaci w krąg wierzeń ludowych i oddzielenie od doktrynalnych ichwyobrażeń w religii chrześcijańskiej.Stąd też zebrane przez O.Kolberga ludowe wierzeniadiabłologiczne zawierają bardzo różnorodne wątki.Oto niektóre z tych opisów: Znany jest u ludu pod wielorakiemi nazwami: czort, did'ko, bis i złoje, są to w ogólności jegonazwy pospolite.Oprócz tego wymieniany jest Juda, kusiciel, który rozmaitemi sposobami ludzitumani: �Pustyj� taki diabeł �szo nie maje pary�, wyprawiający ludziom psoty rozmaite, anajstarszy diabeł zowie się Jarynec i mieszka na wysokiej górze, z której daje zlecenia podwładnymsobie mniejszym diabłom, mieszkającym na wzgórzach i błotach.(.) O pochodzeniu diabła, obokpowszechnego wyobrażenia, że jest on od wieków stworzonym, niewidzialnym wrogiemczłowieka, mniemają także, że może się zrodzić niekiedy ze złej kobiety.(.) �Pustyj�, międzyszkodliwemi sztukami innemi, takie ludziom wyprawia kręcąc się po omacku, płata i tę.że wpadaw nocy do stajni.Konie wtedy, płosząc się, biegają po zagrodzie przestraszone; on zaś sam lata zwyraznym odgłosem wrrr.i zaplata im ogony i grzywy.Słychać też bolesne koni rżenie, anazajutrz widać wszystkie ich grzywy i ogony splątanie w kołtuny.By temu zaradzić, należypokropić stajnię i konie święconą wodą na czczo o świcie, a także powiesić w stajni kadłub zabitejsroki" ( Chełmskie", s.128 136). Diabeł.u nas bies.licho, pokusa, kaduk, szatan, czart, kusiciel, widmo, latawiec i rozmaicie jestnazywany.Pokazuje się szczególniej w północ ciemną, lubo ma władzę pokazywać się w samopołudnie, przed wieczorem lub szarą godziną, to jest zaraz po zachodzie słońca.Przybiera postaciekonia białego lub karego, psa, kota, zająca.Toczy się po drodze jak biała poduszka lub pierzyna,ukazuje się czasem w postaci dziecka płaczącego, choć potem gwizda jak stary chłop, a najczęściejw postaci Niemczyka z harcapem, w stosownym (trójgraniastym) kapelusiku, z orlikowym nosem,koziemi lub kurzemi nogami, i niemal zawsze w czerwonych spodniach i czarnym kusym fraku.Trzeba dobrze uważać, gdy się w postaci człowieka pokaże i stąd go łatwo poznać, że nie madziurek w nosie.(.) Mówią o pokazywaniu się złego ducha w czasie pasienia koni lub wołów ponocy.o kuszeniu pastuchów, o nieszczęściach185i przypadkach podróżnych, o przeszkadzaniu po nocy w nowych nie poświęconych domach lub pustkach: że tam go młynarznieboszczyk osadził pod upustem, tam cieśla pod mostem, tam pasiecznik pod swoją pasieką, ówdzie ktoś przy kamieniu nazachowanych pieniądzach" ( Lubelskie", s.102 104). Nie wolno wykopywać starego dzikiego bzu, gdyż zwykle pod takim bzem diabeł ma mieszkanie, mści się więc, gdy je ktonarusza; albo człowiek karczujący nagle skona, albo mu członki pokręci, albo w dobytku poniesie stratę" ( SanockieKrośnieńskie", s.26). Diabeł zwykle przesiaduje w jarach, bagnach, moczarach, krzakach, borach lub trzęsawiskach.W różne �przebiera� się postacie [ Pobierz całość w formacie PDF ]

�

Podobne